انجمن مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی ایران

گزارشی از سفر علمی هندشناسی

21-10 مهرماه 1403
دکتر معصومه ریعان
عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا و عضو انجمن مطالعات قرآنی و فرهنگ ایرانی

هند، بهارات یا هندوستان کشوری در جنوب آسیا با 3/3 میلیون متر مربع مساحت، هفتمین کشور پهناور و با بیش از یک میلیارد وچهارصد و هشت میلیون نفر دومین کشور پرجمعیت جهان است. این کشور به دلیل تنوع جغرافیایی و جمعیتی گسترده، سرزمین هفتاد و دو ملت و سرزمین ادیان نامگذاری گردیده است. ترکیب دینهای هندوئیسم، بودئیسم، سیکیسم و جِینیسم که یکی از سه گروه بزرگ از دینهای جهان هستند، در کنار دینهای ابراهیمی(زرتشت، مسیحیت، اسلام)و تائویی فرهنگ ترکیبی کشور هند رارقم زده اند. اما این کشور مهد آیین هندوییسم است که با حدود 80 درصد جمعیت معتقد به آن، بیشتر از نود درصد هندوهای جهان را در خود جای داده و بدین روی زیارتگاهها، معابد و صومعه‌های مخصوص آیین هندوییسم به فراوانی در آن یافت میشود.
قدمت هندوییسم به حدود 6 هزار سال میرسد و اصل دین هندو بر احترام به کتاب های باستانی، سنتهای دینی برهمنان و بندگی خدایان کهن بنا شده است. آیین هندو شاخه‌های متعددی دارد که در در چند اصل(کارما، تناسخ، دارما) با یکدیگر مشترک هستندو طبق باور همه هندوها، کسیکه از چرخه باززایی و تناسخ رهایی مییابد به رستگاری رسیده است.
ورود اسلام به هند از اواخر قرن 1 قمری(سده ۷ میلادی) و با سقوط شاهنشاهی ساسانی آغاز و گسترش آن در دوران سلطان محمود غزنوی با تصرف پنجاب ادامه یافته و در دوران گورکانیان به اوج خود رسیده است. بیشترین گروههایی که در این سرزمین به اسلام گرویده‌اند ابتدا بودائیانی بوده‌اند که در این مناطق مورد آزار و اجحاف حاکمان قرار داشتند؛ و پس از آن افرادی از طبقه چهارم جامعه هندو بودند که از کلیه حقوق انسانی محروم بوده و به تحمل سخت ترین کارها مجبور میشدند.
اکنون مسلمانان با جمعیت حدود 200 میلیون نفر، 14 درصد جمعیت هند را تشکیل داده‌اند که جمعیت شیعه در آن حداقل به40 میلیون نفر میرسد. گرچه این تعداد جمعیت در هند به رسمیت شناخته شده‌اند و دارای مساجد باشکوه بسیار زیادی در سراسر هند میباشند، اما به دلیل گسست فکری بین مسلمانان و هندوها، همواره در طول تاریخ در معرض خشونت های مذهبی قرار داشته و اکنون نیز شرایط زندگی آنان به دلیل سیاستهای هندوگرایانه و ناسیونالیستی حزب حاکم در مضیقه بسیار قرار دارد.
اقتصاد هند اکنون چهارمین اقتصاد بزرگ جهان است که با رشد متوسط 8 درصد طی 8 سال گذشته به یک قدرت اقتصادی جهانی تبدیل شده‌است.
اکنون کشور هند به دلایل متعددی محل جذب توریست از سراسر جهان گردیده و به خصوص ایرانیها به علت قدمت تمدنی دو کشور که زمانی در مجاورت یکدیگر زندگی میکردند به این گردشگری تمایل بسیاری نشان میدهند. از این رو خانه فرهنگی ایران در هند در شهر دهلی نو با حمایت سفارت جمهوری اسلامی و دفتر نمایندگی ولی فقیه در این کشور، برای ایجاد ارتباط فرهنگی بین دو کشور از سفر شخصیت‌های فرهنگی و علمی به این کشور حمایت کرده و از سفر اعضای هیات علمی دانشگاههای ایران
استقبال نموده و جهت معرفی فرهنگ دو کشور، این افراد را علاوه بر آشنایی با ادیان موجود در هند و بازدیدهای عمومی از معابد و مراکز تاریخی هند، با دانشگاه دهلی و شخصیتهای فرهنگی نیز مرتبط نموده است.
بدین روی در دومین سفر هیات علمی دانشگاهها که در تاریخ 21-10 مهرماه 1403 از طریق تور تخصصی هندآموز) ایراندیا (به سرپرستی خانم مریم علیزاده) دانشجوی دکتری دانشگاه دهلی در رشته فلسفه هندو انجام یافت.
با حمایت رایزن فرهنگی ایران جناب آقای فریدالدین فرید عصر، در تاریخ 16مهرماه از دپارتمان تاریخ در دانشگاه دهلی اینجانب با ارائه یک سخنرانی در خصوص" میر سید علی همدانی" - که از شیوخ سلسله ذهبیه قرن هشتم میلادی است و به کشمیر هند سفر نموده و این خطه جغرافیایی را تحت تاثیر عمیق عرفان اسلامی قرار داده است- از اعضای هیات علمی آن دانشگاه دعوت نمودم به کشورمان سفری داشته و از مراکز علمی و دانشگاهی ایران به میزبانی دانشگاه بوعلی سینا دیدار داشته باشند.
از مجموعه سه سخنرانی در این دپارتمان که توسط اساتید حاضر در این سفر انجام یافت، استقبال به عمل آمد و رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی در هند مصمم گردید علاوه بر سفر اساتید ایرانی، از اساتید دانشگاههای هند نیز در ایران میزبانی نماید و این گردش دو سویه را در ارتقاء فرهنگی دو کشور با ارائه پژوهشهای علمی در دانشگاههای طرفین در رشته های ادیان، تاریخ، ادبیات، هنر و معماری و .. مورد حمایت قرار دهد .
چکیدهای سخنرانی اینجانب که به زبان انگلیسی ارائه گردید تقدیم میگردد:
... همدان اولین پایتخت نخستین شاهنشاهی ایران، یعنی مادها بودهاست و در روزگار هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، آل بویه و سلجوقیان نیز یکی از پایتختهای کشور بزرگ ایران بوده است. اما آنچه زادگاه من همدان را برای مردمان شبه قاره هند و تاریخ کشور شما آشنا نموده، وجود مردان بزرگی است که این دو خطه بزرگ جهان را به هم پیوسته اند. یکی از این اندیشمندان و تاثیرگذاران بر شبه قاره هند "میرسید علی همدانی" است. میر سید علی همدانی معروف به امیر کبیر و شاه همدان، یک نابغه ایرانی است.
او که خود را برای مردم هند چنین معرفی کرد:
پرسید عزیزی که علی اهل کجایی؟ گفتم به والیات علی از همــــــدانم
نی زان همــدانم که ندانند علی را من زان همدانم که علی را، همه دانم
میرسید علی همدانی مروج فرهنگ و فضیلت خواهی ایرانیان در میان شماست. او زبان فارسی را در کنار اندیشه عرفانی و شکوه هنر ایرانی به مردم شبه قاره هدیه نمود. و رفتار خردامندانه و تفکر متعالی و روح آزادمنشانه دو ملت را با یکدیگر پیوند داد و امروز بخشی از مناسبات فرهنگی دو ملت ما با این شخصیت فرهیخته آمیخته است.
میرسید علی همدانی با ۷00 نفر از یاران و پیروانش که غالباً از مشاهیر و عرفا و هنرمندان بودند به کشمیر آمد و در محله علاء الدین پوره در شهر سرینگر در کنار رودخانه جهلم سکنی گزید و در 5 سال اقامت خود، با گسترش دینداری خردمندانه تاثیری عمیق بر مردمان کشمیر گذاشت. زبان فارسی را در اینجا گسترش داد، هنر ایرانی را رواج داد و عرفان اسلامی را معرفی کرد. او حواری کشمیر و رهبر بزرگ این دیار در قرن چهاردهم میلادی گردید و کشمیر را به ایران صغیر تبدیل کرد؛ تا آنجا که نویسندگان و شاعران پارسی گوی بسیاری از آنجا برخاستند.
میرسید علی همدانی منادی توسعه انسانی در عصر محدویت ها، خردگرایی و دانش افزایی در عصر رکود علم در اروپا، و اخلاق و رواداری در عصر تنگ نظری و دینداری عارفانه و عاشقانه در عصر تعصبات مذهبی است. او یکی از مهاجران ایرانی به هندوستان است که تاریخ دو کشور بزرگ و باستانی را به هم پیوندی عمیق داده است.

• بعدی >