نشست تشیع در بحرین97
- دسته: نشست
- نمایش از سه شنبه, 11 دی 1397 18:34
- مدیر سایت
- بازدید: 1173
به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی و با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی نشستی با عنوان" تشيع در بحرين قديم در كاربست مطالعات ميان رشته اي تاريخ و رجال" با سخنرانی دكتر محمد كاظم رحمتي ( عضو هیات علمی بنیاد دائره المعارف اسلامی ) در روز سه‌شنبه 11 دي 97 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
دکتر رحمتی در ابتدای سخنان خود گفت : یکی از مشکلات مهم پژوهش در تاریخ تشیع، کمبود منابع است. با وجود آنکه تشیع تا پیش از آنکه توسط صفویه به عنوان مذهب رسمی ایران اعلان شود، درمناطق مختلفی از جهان اسلام از جمله عراق، جبل عامل، بحرین قدیم و شام رواج داشته است، لیکن از دوران پیش از صفویه منابع بسیار محدودی در این موضوع برای ما باقی مانده و پژوهشگر را با این چالش روبرو می کند که آیا اساسا منبعی در این مورد وجود دارد یا خیر؟
دکتر رحمتی در ادامه تصریح کرد: یک دسته از منابع مهم که تعداد آنها کم نیست ولی تا به حال زیاد مورد توجه قرار نگرفته اند، نسخه های خطی مختلفی هستند که در کتابخانه های سراسر جهان وجود دارند. در این نسخ خطی دو بخش مهم وجود دارد که می توان از آن ها اطلاعات خوبی دریافت کرد. یکی صفحه عنوان نسخه و دیگری انجامه. در صفحه عنوان به تملکات کتاب و ادوار تاریخی و در انجامه به کاتب نسخه و نحوه کتابت و طرق تحمل اشاره شده است و از بسیاری از این موارد می توان به اطلاعات خوبی در زمینه تاریخ تشیع دست یافت.همچنین با بررسی متن نسخ، می توان مقایسه ای بین متون شیعه قبل و بعد از صفویه انجام داد.
وی در ادامه به نسخه ای از نهج البلاغه اشاره کرد که متعلق به قرن ششم هجری است و دریکی از کتابخانه های هند یافت شده است. این نسخه توسط ابوالرضا راوندی کتابت شده و انجامه و صفحه عنوان آن اطلاعات جالبی در مورد تاریخ تشیع در دوران سلجوقی و مدارس شیعیان در آن دوران به ما می دهد.
بحرین قدیم
دکتر رحمتی در مورد بحرین قدیم گفت: منطقه بحرین قدیم در شرق عربستان واقع بود و 3 منطقه احساء، قطیف و اوال را شامل می شد. بحرین از قدیم به شیعه بودن شهرت داشت و مشهورترین قبیله بحرینی قبیله عبدالقیس بودکه در طول تاریخ نقش مهمی را در کنار امامان شیعه ایفا کرده است.گفته می شود حدود 10 هزار نفر از این قبیله در کنار امام علی ع در جنگ جمل جنگیده اند و افرادی همچون صعصعه بن صوحان عبدی و برادرش زید بن صوحان عبدی همواره در کنار امام علی ع و امام حسن ع بودند. افراد این خانواده بزرگ و مهم بحرینی در نسل های بعدی نیز به اهل بیت پیامبر ص خدمت کردند. سفيان بن مصعب عبدي يکي از سخن سرايان سده دوم هجريبود.وی کسی بود امام صادق (ع) شيعيان را تشويق فرمودند تا شعر وی را به فرزندانشان بياموزند.
از اواخر قرن چهارم قرامطه با گرایش اسماعیلی در بحرین به حکومت رسیدند. آنان قائل به وجوب تکلیف شرعی نبودند و در این دوران مساجد بحرین از بین رفت و شیعیان در وضعیت خوبی به سر نمی بردند. بعدها شخصی به نام عبدالله عیونی از شیعیان در جزیره اوال حکومتی شیعه به نام عیونیین برپا می کند و شیعه در این منطقه جانی دوباره می گیرد. از این دوران دیوانی از شاعری به نام علی بن مقرب عیونی باقی مانده است و در آن قصیده ای وجود دارد در آن تاریخ عیونیین شرح داده شده است و این قصیده را می توان نمونه بارزی در استفاده از متون کهن در بازخوانی تاریخ تشیع برشمرد.
در عموم آثاری که از جهانگردان درباره جغرافیای جهان اسلام برجای مانده است ، به شیعه بودن مذهب بحرینیان اشاره شده است .به عنوان مثال در كتاب: صفة بلاد اليمن ومكة وبعض الحجاز از ابن مجاور اشاره شده است که در عمان مردم اباضی مذهب هستند ولی در بحرین تشیع، مذهب غالب است و کسی تقیه نمی کند. یاقوت حموی نیز در مُعْجَم البُلدان به شیعه بودن مردم بحرین در ذیل عمان اشاره کرده است.
از قرن 8 به بعد، منبع مهم دیگری که می توان از آن در مطالعه تاریخ تشیع استفاده کرد، کتیبه ها و سنگ قبرهای برجای مانده است. مثلا در یکی از مشهورترین شهرهای بحرین کنونی به نام البلاد القدیمة، نزدیک منامه باقی مانده های مسجدی وجود دارد که متعلق به دوران عیونیین است و کتیبه هایی با اسامی متبرک 12 امام در آن وجود دارد. همچنین درگورنوشتهای باقی مانده از این دوران مواردی همچون دعای نادعلی دیده می شود.یا سکه های از دوران حکومت عیونیین باقی مانده که با نام حضرت علی ع ضرب شده است. همچنین درانجامه های نسخ باقی مانده از این قرون نام برخی روستاهای بحرین ذکر شده است. به طور کلی در قرون 10 و 11 هیچ نسخه کتابت شده ای از اهل تسنن در این منطقه باقی نمانده است.
در پایان می توان گفت که نسخ خطی نقش بسیار مهمی در مطالعات تاریخ تشیع ایفا می کنند و صفحه عنوان ها، انجامه ها و متن نسخ، اطلاعات دقیق و ظریفی از تاریخ تشیع در مناطق مختلف به ما می دهند. در مورد تشیع در بحرین قدیم نیز با کمک این موارد و مطالعه کتیبه ها و گورنوشت ها درمی یابیم که منطقه بحرین از ابتدا گرایشات شیعی داشته و با وجود فراز و فرودها و حکومتهای مختلفی که بر این منطقه حکومت داشته اند، همواره مذهب شیعه را حفظ کرده است.
