گزارش اولین همایش بین المللی تفسیر اجتماعی قرآن کریم در جهان اسلام
با سخنرانان استادان دانشگاه های مختلف ایران و جهان اسلام
دبیر علمی: دکتر فروغ پارسا
دبیر اجرایی: دکتر قاسم درزی
18و19 اسفند 1400
دکتر فروغ پارسا، دبیر علمی همایش از رویکردهای اجتماعی و ظرفیت‌های تفسیر عصری و اجتماعی و پیشینه‌ی آن در دیدگاه‌های سیدجمال‌الدین اسدآبادی سخن میگوید.
دکتر یحیی فوزی، معاونت محترم پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اولین سخنران این نشست از نهضت تفسیری قرآن با رویکرد اجتماعی و دستاوردهای مهم آن از جمله خرافه‌زدایی از آموزه‌های قرآنی، تأثیر بر سیاست‌گذاری اندیشه‌ی پیشرفت با محوریت علم و دانش اجتماعی و… سخن میگوید.
سخنرانی دکتر احمد پاکتچی سفیر ایران در یونسکو با عنوان سه موج تفسیر اجتماعی در ایران
آغاز سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین آقای دکتر سیدمحمدعلی ایازی با عنوان: اقتضائات، جریان‌ها و رویکردهای معاصر
سخنرانی خانم دکتر شادی نفیسی عضو محترم هیأت علمی دانشگاه تهران با عنوان: تلاش‌های تدبری؛ گونه‌ای از تفسیر اجتماعی
سخنرانی آقای دکتر داوود اسماعیلی عضو محترم هیأت علمی دانشگاه اصفهان با عنوان: بازخوانی آرای تفسیرپژوهان در تحلیل مبانی تفسیر اجتماعی
سخنرانی دکتر سیدمحمود نجاتی حسینی، مدرس و پژوهش‌گر جامعه‌شناسی دین، با عنوان: پروبلماتیک تفسیر اجتماعی قرآن؛ مسأله، ایده، پرسش ، روش، نظریه
روز دوم همایش بین‌المللی تفسیر اجتماعی قرآن
سخنرانی خانم دکتر نیلساز با عنوان نقش رویکرد انتقادی به پندارهای رایج درباره‌ی مفاهیم دینی در پیدایی انقلاب اسلامی، با تأکید بر آرای تفسیری مقام معظم رهبری
جایگاه «الأمییّن» در قرآن کریم و نسبت آن با مردم‌سالاری عنوان سخنرانی آقای دکتر محمدعلی فتح‌اللهی عضو محترم هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و در حال برگزاری است.
تفسیر اجتماعی، درک پیام قرآن برای جامعه‌سازی است و قابلیت فهم عمومی آن. انتساب امّیون به یهود و نصاری، کاربردی انتقادی در قرآن یافته، در حالی که همین تعبیر أمیّ در کنار تعبیر رسول و نبی، نوعی مدح رسول خدا و امت اوست. و بیانگر خاستگاه مردمی و قابلیت کاربرد آن در میان توده‌های مردم است.
بعثت در میان سه گروه: امییّن، مؤمنین و ذریه‌ی حضرت ابراهیم علیه السلام شکل گرفته و در آیات مربوط به تغییر قبله نیز از این تعابیر استفاده شده که ارتباط روشنی با موضوع و مخاطبان آیه و حکم جدید تغییر قبله دارد.
حلقه‌ی ایمان به مبدأ هستی همانند طاغوت گسسته و بی‌دوام نیست. طغیان شخص، چیرگی خوی خودبینی است که در شکل اجتماعی آن، طغیان بر خلق است که نتیجه‌ای جز فساد ندارد.
تفسیر اجتماعی آیت‌الله طالقانی، الهیات رهایی‌بخش عنوان سخنرانی استاد محمدمهدی جعفری عضو هیأت علمی و بازنشسته دانشگاه شیراز هم اکنون با حضور بیش از ۸۵ نفر از حاضران در محل برگزاری همایش و مخاطبان مجازی، هم‌اکنون در حال ارائه است.
پنل تفسیر اجتماعی و مسایل و شبهات عصری مسایل زنان
در حال حاضر… خانم دکتر سهیلا جلالی عضو هیأت علمی دانشگاه الزهرا(س) به بررسی دلایل قرآنی مخالفان مشارکت اجتماعی زنان در عرصه‌ی ریاست دولت می‌پردازد.
برخلاف برداشت‌های مردسالارانه‌ای که از تعبیر قوامیت در برخی تفاسیر پیش از قرن چهاردم مشاهده می‌شود تا جایی که برای زن موجودیتی طفیلی نسبت به مرد قائل هستند، در آثار معاصرینی چون شهید مطهری، مغنیه، علامه فضل‌الله، مصطفوی، جوادی آملی و… تغییرات نگرشی در جهت تساوی بدون تشابه میان زن و مرد کاملاً روشن و متأثر از شرایط اجتماعی به چشم می‌خورد.
خانم دکتر کبری روشنفکر عضو محترم هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس از تفسیر اجتماعی و نگاه زنانه بررسی موردی التفسیر البیانی للقرآن الکریم، سخن میگوید.
بانو بنت الشاطئ، با نگرش ادبی متأثر از همسرش امین الخولی، واژه‌های کبد، غرور، بلد و عقبة در سوره‌ی بلد را مورد بررسی قرار داده و تعبیری اجتماعی از آن‌ها به دست می‌دهد که در زمان نزول آیات به نوعی بیان معضلات و مشکلات و سپس راه‌حل‌های ارائه شده از سوی خداوند است، مانند فک رقبة و تکریم هویت انسان و احیای کرامت او.
سخنران پایانی بخش دوم پنل صبح، خانم دکتر مرضیه محصص، عضو محترم هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی هستند که به روش‌شناسی تفسیر اجتماعی قرآن در آثار نومعتزلیان شبه قاره‌ی هند می‌پردازند.
مواجهه با آرای صاحبنظران در حوزه‌ی مطالعات زنان، ضرورت بررسی تفسیر و روش‌های آن در این حوزه را دوچندان نموده و این ضرورت در آثار بانوانی چون آمنه ودود و دیگران با نگاه زن‌محور، به بازخوانی آیات قرآن پرداخته‌اند، قابل مشاهده است.
روش پیشنهادی این اندیشمندان برای حل مسائلی که جامعه‌ی زنان در حوزه‌ی تفسیر قرآن با آن مواجه هستند، آن است که از روش نومعتزلیان استفاده شود. از جمله فضل الرحمن که آیات را به گونه‌ای بازخوانی کرده تا پاسخ‌گوی نیازهای زمانه به طور کلی و در جوامع زنان به صورت خاص باشد.
آغاز پنل پایانی همایش:
سخنران اول خانم دکتر محیا صفاری عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) گروه حقوق. با عنوان تأملی در نوع مواجهه‌ی تفسیر اجتماعی قرآن و گفتمان معاصر حقوق بشر
قواعد حقوق بشر در دوره‌ی جدید با تنوع و گستردگی، تفاوت‌های بسیاری با قواعد کلاسیک و سنتی دوره‌های پیشین یافته است. از جمله حدود آزادی و تأکید بیشتر بر هویت مادی انسان‌ها در گفتمان بین المللی معاصر.
دامنه‌ی اثرگذاری گفتمان بین‌المللی حقوق بشر در سه سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی و منطقه‌ای است. علاوه بر تأثیر در سطح ملی در همه‌ی کشورها، که با ادبیات گفتمان حقوق بشر جهان معاصر، در تدوین قوانین اساسی آن‌ها نمود یافته، در کشور ما نیز در قانون اساسی این گفتمان قابل مشاهده است و بسیاری از مفاهیم گفتمان، پس از انقلاب اسلامی در فصول مربوط به حقوق بین‌الملل آمده و سعی شده با بومی سازی و تغییر واژه‌های منطق با فرهنگی اسلامی تغییر داده شود.
سخنرانی خانم دکتر اشرف بروجردی عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی با عنوان آموزه‌ی صلح و رویکردهای آن در قرآن کریم.
بر پایه‌ی پیام قرآن با رویکرد کمال انسان که از آیات تزکیه – … یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة … – برداشت می‌شود، تزکیه، تطهیر و پاک کردن جامعه، مورد توجه قرآن است. در چنین جامعه‌ای، باید رواداری، به عنوان یک منش اخلاقی و روحی در بین آحاد جامعه ایجاد و تقویت شود.
در جامعه‌ی قرآنی، أصالت با صلح و سلم است آن هم غیرمشروط.
رویکردهای موجود در وقوع جنگ، مبتنی بر حق دفاع و به تعبیر قرآنی آن جهاد، قتال، مقاتله و.. فقط در زمان تهاجم و تجاوز است و از سوی دیگر در این رویکرد، هر گونه اقدام اولیه برای جنگ و مقاتله و در اصطلاح رایج جهاد ابتدایی منتفی است.
سخنرانی دکتر محسن قاسم پور عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و رئیس محترم انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگی اسلامی هم اکنون… با عنوان تقریب‌گرایی و شبهات اثری در آثار تفسیری محمد جواد مغنیه
مواجهه‌ی نقادانه با آرای تفسیری، از ویژگی‌هایی است که در سرتاسر تفسیر مرحوم مغنیه می‌توان یافت. این ویژگی باعث گردیده تفسير الكاشف، حاوی نوآوری‌های خاص خود باشد. به ویژه چالش با آرای تفسیری مفسران بزرگ فریقین، ویژگی خاصی به این تفسیر بخشیده که در نوع خود، امروزه در حوزه‌ی مطالعات تفسیری مطلوب و قابل توصیه است.
از نظر مغنیه، اگر مفسر چیز تازه‌ای را هرچند در حد یک اندیشه‌ی قابل تأمل، به تفسیر اضافه نکند، به سان کسی است که صرفاً اندیشه‌ی یک خواننده را برای دیگری می‌خواند!
آغاز سخنرانی دکتر فرهاد قدوسی عضو هیأت علمی دانشگاه ایالتی وین ایالت میشیگان امریکا با عنوان بررسی و نقد یک مطالعه‌ی رایانه‌ای- آماری، در بعد شفاهی قرآن
بحث مطالعه‌ی رایانه‌ای – آماری قرآن کریم از جمله مباحث جدید و مبتنی بر تکنولوژی و ارتباطات عصر جدید است که می‌تواند برای دانشجویان حوزه‌ی مطالعات قرآنی و قرآن‌پژوهان جوان بسیار مفید و اطلاعات مربوط به قرآن در شکل یک پلت‌فرم طراحی و تولید داخل، در دسترس باشد.
منظور از بعد شفاهی صرف قرائت قاری از حفظ نیست، بلکه تأکید بر شفاهی بودن، مبتنی بر نحوه‌ی تدوین قرآن است که آیا کلام و سخنی در فرهنگ شفاهی و متناسب با شرایط عرب – عموماً بی‌سواد – عصر نزول بوده و با ساختار متنی قرآن مرتبط هست یا خیر.
بر اساس این مطالعه، جنبه‌های فرمولی و آمارپذیری سوره‌های مدنی بیش از سوره‌های مکی است و به طور کلی سوره‌های مدنی از جهات کمّی و معیارهای محاسباتی بسیار متفاوت با آیات سوره‌های مکی هستند. شاید اگر این مجموعه، مجموعه‌ای از حلقه‌های فرمولی منسجم باشد، باید آن را کشف کرد و شاید درک این موضوع و وجود ارتباطات ویژه‌ی واژگانی، در فهم قرآن اثرات مثبتی ایجاد نماید.
بر اساس این مطالعه، جنبه‌های فرمولی و آمارپذیری سوره‌های مدنی بیش از سوره‌های مکی است و به طور کلی سوره‌های مدنی از جهات کمّی و معیارهای محاسباتی بسیار متفاوت با آیات سوره‌های مکی هستند. شاید اگر این مجموعه، مجموعه‌ای از حلقه‌های فرمولی منسجم باشد، باید آن را کشف کرد و شاید درک این موضوع و وجود ارتباطات ویژه‌ی واژگانی، در فهم قرآن اثرات مثبتی ایجاد نماید.
