انجمن مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی ایران

بزرگداشت آنلاین مرحوم سیدهادی خسروشاهی

بزرگداشت آنلاین مرحوم سیدهادی خسروشاهی؛ به یاد مرد مدارا و عالم جهان‌دیدهبزرگداشت آنلاین آیت‌الله خسروشاهی به همت انجمن مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی برگزار شد.بزرگداشت آنلاین آیت‌الله خسروشاهی به همت انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی با همکاری خوشه آسیب شناسی دینی و اخلاقی معاونت پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی،

وبینار گرامیداشت مقام علمی و فرهنگی عالم مجاهد مرحوم آیت الله سید هادی خسروشاهی برگزار شد.در این مراسم دکتر فروغ پارسا، رئیس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، دکترسید محمدمهدی جعفری، نویسنده، مترجم، پژوهشگر ، حجت الاسلام والمسلمین رضا مختاری، رئیس مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه ، حجت الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه و حجت الاسلام والمسلمین نقدی، مدیر مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی و سید محمود خسروشاهی، فرزند آیت الله خسروشاهی و مدیر مرکز بررسی های اسلامی به ایراد سخن پرداختند.

گفتنی است این مراسم از طریق لینک https://sbu.ac.ir/webinar مستقیما پخش شد . در ادامه گزارش مشروحی از این وبینار می خوانید:

گزیده ای از سخنان دکتر فروغ پارسا، مدیر برگزاری این برنامه :

مرحوم استاد سید هادی خسروشاهی را باید به حق در شمار طلایه داران و پیشگامان حرکت و نهضت و اندیشه تقریب ‏بین مذاهب اسلامی در ایران معاصر بدانیم. در واقع تحول عمده ای که به همت سید جمال الدین اسدآبادی در آغاز ‏سده 14 هجری به وقوع پیوست و منجر به احیای اندیشه دینی در جهان اسلام شد، دو مولفه مبنایی و ساختاری ‏داشت: مولفه اول آن بازگشت به قرآن و مولفه بعدی آن در واقع اتحاد و وحدت جهان اسلام بود.‏

در واقع استاد خسروشاهی را بایستی در حلقه ای از علمای حوزه طبقه بندی کنیم که در صدد اصلاح اندیشه دینی بودند و ‏رخوت و سستی حاکم بر حوزه‌های علمی در آن زمان را بر نمی‌تابیدند. همکاری ایشان با مرحوم آیت الله طالقانی با ‏جناب علی حجتی کرمانی و همچنین با استاد شهید بهشتی در همین رابطه بوده، و با هدف اصلاح اندیشه دینی و همان ‏اهدافی که حرکت سید جمال الدین اسدآبادی داشت مشغول مبارزه بودند. ‏

استاد خسروشاهی به اندیشه تحول معرفت دینی از همان دوران جوانی در چندین مجله و نشریه اسلامی فعالیت ‏داشتند، اگر بخواهیم اسامی این مجلات را نام ببریم واقعا اسامی زیادی دارد، مکتب اسلام، مکتب تشیع، راه حق، ‏ندای حق، مجموعه حکمت، نور دانش، مهد آزادی و چندین مجله دیگر در شمار نشریاتی بودند که ایشان در آنها فعالیت می کردند و البته جناب خسروشاهی بیش از همه در مجله مکتب اسلام قلم زنی می‌کردند و روشنگری جوانان را ‏امر مهمی می‌دانستند.‏

استاد خسروشاهی در حوالی 1352 شمسی یک مرکزی را به عنوان مرکز بررسی‌های اسلامی در قم تاسیس کردند و ‏خیلی برای شخص من جالب بود که در همان زمان این مرکز را به ثبت رساندند و هدف و راهبرد اصلی ایشان هم از ‏همان زمان ترویج اندیشه‌های تقریبی برای وحدت جهان اسلام بود. چنان که بعد از پیروزی انقلاب هم در داخل یا ‏خارج از کشور هرگاه مسئولیت موسسه و مرکزی را به عهده می‌گرفتند در واقع همین ایده و همین هدف یعنی ‏تقریب بین مذاهب و وحدت جهان اسلام را مدنظر داشتند.‏

فعالیت‌های قلمی و مکتوب ایشان تقریبا از همان دوران جوانی آغاز شد و تا آخرین روزهای حیات هم ادامه داشت و به عنوان یک مورخ به ثبت و ضبط وقایع و همین طور به تالیف و کتابت اهمیت زیادی می‌دادند. حاصل این ‏تلاش‌ها تدوین ده‌ها کتاب و مقاله و ترجمه منابع اسلامی بود که همه به نوبه خودشان ارزش تاریخی دارند.‏

استاد خسروشاهی در مراکز مختلفی که بعد از انقلاب یا پیش از انقلاب همین طور که عرض کردم فعالیت داشتند، به ‏منشورات و مطبوعات اهمیت می‌دادند و انتشار ترجمه‌های قرآن کریم به زبان‌های مختلف حاصل این دغدغه ارزشمند ‏ایشان است.‏ چنان که ایشان موفق شدند که ترجمه قرآن کریم به زبان‌های ایتالیایی، المانی، ‏انگلیسی و خیلی از زبان‌ها را به واسطه یا بی‌واسطه پیگیری کنند و ترجمه های زیادی را منتشر نمایند.‏

حیات علمی و سیاسی استاد خسروشاهی فراز و فرودهای بسیاری داشته و طبیعی است که به مثابه یک دانشمند ‏متتبع و جستجوگر در ادوار مختلف زندگی رویکردهای اندیشگی مختلفی داشته باشند. ولی به نظر می‌رسد که در همه ‏ادوار زندگی دو خصیصه را از خودشان دور نکردند، نخست آن که همواره به تاریخ و تاریخ نگاری اهمیت می‌دادند و در مواجهه با جریان‌ها و وقایع ، به عنوان یک مورخ در پی کشف ‏روابط بین امور و علت پیدایی آنها بودند و به لحاظ تعلق خاطری که به تاریخ نگاری داشتند ، به معرفی ‏شخصیت‌های برجسته جهان اسلام و تاریخ معاصر همت گماشتند.

دومین ویژگی ایشان این بود که از مسیر اعتدال و میانه روی خارج نشدند. در واقع اگر ما روحانیت و علمای حوزوی قم را در سه جریان طبقه بندی کنیم؛ یکی جریان اسلام سنتی، دیگر جریان اسلام رادیکال و سوم جریان اسلام تجددخواه یا ‏میانه‌رو، باید گفت که مرحوم استاد خسروشاهی به جریان سوم یعنی اسلام میانه‌رو تعلق دارند.‏

در توضیح و تبیین این مطلب باید بگویم که ما مرحوم استاد خسروشاهی را می‌شناسیم به عنوان یک عالم شیعی به ‏آموزه‌های اهل بیت علیهم السلام اعتقاد داشتند به امامان شیعه عشق می‌ورزیدند، اما در مسیر افراطی گری و نفی و ‏جرح دیگر مذاهب هرگز برنیامدند. ‏وقتی به مجموعه آثار ایشان نگاه ‌کنیم نیز این اعتدال کاملاً وجود دارد . یعنی هم شاهد ترجمه‌های نهج البلاغه علی بن ابیطالب علیه السلام ‏هستیم هم شاهد صحیفه سجادیه امام سجاد هستیم، و هم در عین حال آثاری در باره بزرگان اهل سنت مثل سید ‏قطب، عبده ، اربکان، حمیدالله و دیگر دانشمندان اهل سنت تألیف نموده اند. جناب خسروشاهی اهمیت می‌دادند به اینکه مواضع و ‏مبانی این بزرگان را ثبت و ضبط کنند و همواره با علمای اهل سنت ارتباط داشتند.‏

در واقع اندیشه‌های تقریبی ایشان هم برآمده از همین ویژگی اعتدال و میانه روی ای هست که در طول زندگی همیشه ‏داشتند. ‏به اعتقاد من این رویکرد اعتدالی و تقریبی هم در دوران عسرت طلبگی یعنی در دوران تنگناهایی که رژیم پهلوی برای ایشان ایجاد کرده بود و هم در ‏دوران اقتدار جمهوری اسلامی زمانی که ایشان به مقام سفارت جمهوری اسلامی در واتیکان می‌رسند در ایشان کاملاً مشاهده میشود.‏
روحیه اعتدالی و میانه رو ایشان باعث شد که یک شخصیت جهانی و یک شخصیت بین المللی داشته باشند و در کشورهای مختلف دنیا ؛ مصر، ترکیه، الجزایر، پاکستان و همین طور در ‏کشورهای اروپایی ایشان مورد اقبال و احترام دانشمندان بودند. ‏

گزیده ای از سخنان حجت الاسلام والمسلمین نقدی:

مرحوم استاد خسروشاهی، غریبانه در زمانی رحلت کردند که متأسفانه آنطور که شایسته بود نمی‌شد برنامه‌ای برای ‏مراسم یادبود و بزرگداشت ایشان با وجود این ویروس کرونا تدارک دیده بشود، الان خدا را شکر می‌کنیم که به همت ‏پژوهشگاه علوم انسانی و مرکز بررسی‌های اسلامی و آقازاده بزرگوار ایشان این برنامه تدارک دیده شده و ضرورت دارد ما نسبت ‏به آن بزرگوار انجام وظیفه کنیم. من به سبب ارادتی که به مرحوم استاد خسروشاهی داشتم، و مدتی که در زمان حیاتشان با ایشان مأنوس بودم به چند ویژگی آن فقید سعید اشاره می‌کنم.‏

مهم‌ترین ویژگی وجود مرحوم استاد خسروشاهی، بحث تبلیغ است. طبق آیه‌ای که در آغاز تلاوت کردم، دو ویژگی در این ‏آیه مطرح شده: الذین یبلغون رسالات الله و یخشونه ولایخشون احداً الاالله؛ کسانی که همواره پیام‌های خداوند متعال را ابلاغ می‌کنند و تنها از او پروا دارند و نه از هیچ کس دیگر. در این آیۀ شریفه به دو نکته در امر تبلیغ اشاره شده، یکی استمرار و تاکید و جدیت در امر ‏تبلیغ و دوم خشیت از حضرت حق جلت عظمته و نه دیگران. زندگی سراسر تبلیغ مرحوم استاد خسروشاهی ‏نشان داد که ایشان لحظه‌ای از عمر خودش را از انجام امر تبلیغ کوتاه نیامد. می‌دانیم تبلیغ فقط سخنرانی مذهبی نیست، ‏زندگی آن مرحوم مشحون بود از تبلیغ و اشاعه دین مبین اسلام و فرهنگ تشیع. ‏

مسأله دوم تقوا و پرهیزگاری و عدم خشیت او از غیر حضرت حق می‌باشد، یعنی در انجام رسالت تبلیغی به کسی دیگر توجهی نداشت، زندگی آزاد ‏او و تبلیغ وممارستش در رساندن فرهنگ اهل بیت به دیگران خیلی بارز و معلوم و مبرهن بود.‏

اولین ویژگی در زندگی مرحوم استاد خسروشاهی بحث تبلیغ است که سراسر زندگی او آکنده از این امر هست، هم ‏جدیت در تبلیغ و هم تقوا و پرهیزگاری او.‏

نکته بعدی در مورد زندگی تبلیغی مرحوم استاد خسروشاهی، جهان شمولی او است. متأسفانه یکی از کاستی‌هایی که ما در ‏حوزه‌های علمیه با آن روبرو هستیم، نبود نگاه جهانی است. مرحوم استاد خسروشاهی از عنفوان جوانی تا زمانی که رحلت کردند، ‏ارتباط گسترده‌ای با جهان اسلام داشتند و این موضوع کاملاً در مراودات آن مرحوم مشهود بود. شرکت در اغلب کنفرانس‌های اسلامی، ارتباط با دانشمندان و ‏متفکرین جهان اسلام یکی دیگر از ویژگی‌های بارز آن مرحوم بود. درباره ارتباط با دانشمندان و متفکرین جهان، شما ‏کتابخانه شخصی ایشان را ملاحظه کنید این ادعای من است که ما شاید هیچ دانشمند روحانی را نداشته ‏باشیم که این قدر مکاتبات و مراسلات و ارتباطات با مراکز اسلامی، از کشورهای مصر، لیبی، اردن، سوریه، ترکیه، عراق، ‏مراکش، الجزایر، تونس، پاکستان و هند داشته باشد. مجموعه مکاتباتی که از کشورهای مختلف و مراکز دینی و علمی با او بود خیلی گسترده بود و ایشان همواره نهضت‌های اسلامی را پیگیری می کرد. در مجله «مکتب اسلام» که تنها دریچه‌ای بود که در زمان رژیم گذشته حوزه ‏می‌توانست مطالب اسلامی را از آنجا به دیگران منتقل کند، ایشان به وسیله مقالات ‏سلسله‌واری که در آنجا داشت اخبار نهضت های اسلامی را منعکس می‌کرد . ‏

نکته دیگری که در زندگی مرحوم استاد خسروشاهی بارز است و خانم دکتر پارسا هم به آن اشاره کردند، بحث تقریب و وحدت بین امت اسلامی است که آن مرحوم از هر فرصتی برای اشاعۀ آن استفاده می‌کرد. در یک سفر که به ‏الجزایر داشتند با مرحوم دکتر صبحی صالح آشنا شدند مرحوم دکتر ‏صبحی صالح نسخه‌ای از نهج‌البلاغه را تحقیق و پژوهش کرده بود و بیست و دو کلیدواژه و فهرست برای آن درست کرده بود که خیلی ‏جالب بود و این کار ارزشمند و علمی برای کتاب شریف نهج‌البلاغه هنوز در بین ما شیعیان انجام نشده بود، مرحوم استاد خسروشاهی این نسخه از نهج‌البلاغه را با موافقت آن مرحوم به ایران آوردند و چاپ کردند، مکرر هم چاپ کردند.

آخرین ویژگی که من از ایشان می‌توانم عرض کنم، ارتباط گسترده‌ای بود که با مراکز علمی و فرهنگی جهان اسلام ‏داشت، خوشبختانه آن مرحوم به زبان عربی مسلط بود، و این امر برای آشنایی با جهان اسلام و ارتباط با اندیشمندان و دانشمندان این حوزه خیلی مغتنم و کارساز بود تا ‏ایشان بتواند با آنها ارتباطات خوبی داشته باشد و فرهنگ تشیع را معرفی کند. و آخرین کاری هم که در زمان ‏حیاتشان کردند انتشار ترجمه‌های قرآن بود به چند زبان که ما دنباله رو کار او هستیم و خدا را شکر می‌کنیم که ‏توانست برای ما انگیزه‌ای باشد که این کار را با قوت و قدرت پیش ببریم.‏

گزیده ای از سخنان حجت الاسلام والمسلمین استاد رضا مختاری:

عمدة محورهای فعالیت‌های علمی استاد خسروشاهی اینهاست که فهرست وار و موجز عرض می‌کنم: ‏
محور اول: احیای آثار شخصیت‌های جهان اسلام از جمله علامه طباطبایی رحمه الله علیه که 24جلد از ‏مجموعه آثار علامه طباطبایی را آماده کردند و بوستان کتاب چاپ کرده است.
همچنین مجموعه آثار سید جمال الدین اسدآبادی؛ غیر از تعلق خاطری که از دوران نوجوانی به مرحوم سید جمال ‏داشتند، علاوه بر نشر آثار و مقالات فراوان راجع به سید جمال الدین اسدآبادی، مجموعه آثار ایشان را هم در مصر وقم چاپ کردند ‏که قابل استفاده است . پس یک محور احیای آثار دیگران.‏

محور دوم: ترجمه و نشر آثار شخصیت‌های جهان اسلام از جمله ترجمه برخی از آثار علامه سید هبة الدین شهرستانی، ‏علامه شیخ محمدحسین کاشف الغطا،ونشر برخی از آثارمرحوم حاج سراج انصاری، که تا روزهای آخر عمر هم پیگیر تجدید چاپ برخی ‏از آثار حاج سراج انصاری بودند که تحویل بوستان کتاب دفتر تبلیغات داده بودندو در نامه ای که مدتی قبل از وفاتشان ‏خطاب به بنده نوشتند ـ اگر فرصتی بود می‌خوانم ـ باز پیگیر چاپ مجدد آثار مرحوم حاج سراج در رد کسروی و ‏کسروی گری بودند.‏

محور سوم: آثار قلمی فراوان خودشان است که زیاد هم هست، اعم از کتاب ومقاله که باید بتفصیل فهرست ومعرفی شود

محور چهارم: نشریات متعدد و فراوان و مجلات مختلف و گوناگون که یا خودشان تاسیس و منتشر و مدیریت کردند یا ‏اینکه با آنها همکاری اساسی داشتند در قالب سردبیری و نویسندگی و ویرایش که بنده فهرست وار اسم ‏می‌برم: یکی تاریخ و فرهنگ معاصر که فصلنامه بسیار موثر و مفیدی بود که ۵ ویژه نامه هم چاپ کرد از جمله ویژه ‏نامه امام موسی صدر؛ مجله دیگر که همکاری وسیعی با این مجله داشتند مکتب تشیع ونیز مکتب اسلام که با هر دو ‏همکاری وسیعی داشتند، علاوه بر اینها ماهنامه پیام شادی که مدتی مدیر مسئولشان بودند، مجله نسل نو، فصلنامه ‏الهادی که به عربی منتشر می‌شد و هفته نامه بعثت که خودشان منتشر می‌کردند و تا آخر عمرشان ادامه داشت.‏

پس علاوه بر تالیف و نشر کتاب، در قالب مجله و هفته نامه هم فعالیت وسیع و گوناگون و متنوع برای طیف‌های ‏مختلف داشتند، الهادی یک نوع مخاطب داشت، پیام شادی مخاطبش کودکان و نوجوانان بودند، نسل نو همین طور.‏

محور بعدی: خدمات اجتماعی مثل سفیری ایران در واتیکان، اولین سفیر جمهوری اسلامی ایران در واتیکان بودند، رایزنی ایران در مصر که در ‏این مدت خدمات زیادی داشتند، همچنین شرکت در همایش‌ها و کنفرانس‌های جهان اسلام از حدود سال 50 ‏شمسی به این سو در الجزایر و جاهای دیگر.‏

محور بعدی: ارتباطات وسیع با دانشمندان جهان اسلام اعم از ایرانی و غیر ایرانی و طیف‌های مختلف اعم از روحانی و ‏دانشگاهی.‏

محور دیگری که خیلی کار کردند و آثاری در این زمینه‌ها دارند جریان‌های سیاسی و اجتماعی معاصر در کشورهای ‏اسلامی که می‌توان گفت از محدود و معدود کسانی بود که شناخت عمیقی از جریان‌های سیاسی و اجتماعی در ‏کشورهای اسلامی داشت و همچنین شخصیت‌های جهان اسلام.‏

مرحوم استاد خسروشاهی امتیازات متعددی داشتندکه به برخی از آنها اشاره می‌کنم: یکی از امتیازات مرحوم استاد ‏خسروشاهی تواضع فوق العاده بود، باهر کسی ارتباط برقرار می‌کرد، ذره ای تکبر،تبختر، تفرعن، نه علمی و نه عملی، ‏در وجودش نبود. ‏

امتیاز بعدی انصاف علمی؛ هیچگاه تاریخ را تحریف نمی‌کرد، کم و زیاد نمی‌کرد، واقعیات را بیان می‌کرد.‏

امتیاز بعدی: تحمل و مدارا؛ که با همه و عمده جریان‌ها ارتباط داشت، همه را تحمل می‌کرد، روابط علمی اش را با همه حفظ ‏کرده بود.‏

امتیاز دیگری که استاد داشت خاندان علمی، پدر، برادر، از شخصیت‌های طراز اول جهان اسلام، برادر بزرگوار ‏ایشان از دوستان امام خمینی، پدر بزرگوارشان از علمای بزرگ ، ونیز جدشان؛ خلاصه دارای خاندان علمی عریق و اصیل و ریشه داربود

امتیاز دیگری که استاد داشتند ارتباط وثیق و عمیق با استادان وعلمای شیعه، صرف استادی و شاگردی نبود، با علمای بزرگ شیعه ‏ارتباط وثیق و عمیقی داشتند. با علامه طباطبایی، امام خمینی، شهید مطهری، مرحوم طالقانی و دیگران.‏

گزیده ای از سخنان سید محمود خسروشاهی، فرزند مرحوم استاد خسروشاهی:

کتابخانه مرکز بررسی‌های اسلامی را که مرحوم استاد خسروشاهی راه اندازی کردند، به من گفتند که این به عنوان آخرین آرزو و آخرین کار من هست، و وقتی ما سال 94 کتابخانه را ‏افتتاح کردیم به من گفتند دیگر کار خاصی ندارم در این دنیا و از نظر من دیگر آن وظایفی که باید انجام می دادم در حد توانم ‏انجام شده است.‏

الان ما در همین کتابخانه هستیم، این کتابخانه را ایشان با هزینة شخصی ساختند، بدون کمک دولت یا موسسات یا ‏اشخاصی، فقط یکی از خیرین ـ حاج آقای سلیمانی ـ کمک کردند به ما در یک مقطعی؛ ولی مجموعه همه اش به ‏زحمت خودشان بود. کتابخانه را وقف کردند، حتی تاکید کردند به اینکه فرزندانم هیچ نفع مالی ندارند و هیچ ریالی از اینجا ‏در اختیارشان نیست و همه باید خرج کتابخانه شود. شاید بد نباشد بگویم که ایشان ثلث مالشان را هم ‏برای کتابخانه گذاشتند، جدای از اینکه خانه ای داشتند، برای اینکه بتوانند هزینة کتابخانه را فراهم کنند فروختند، ‏جدای از اینکه هر جایی سپرده هایی داشتند همه را تبدیل کردند به پول و اینکه برای کتابخانه خرج شود. الان ‏کتابخانه از سال 94 افتتاح شده، بیش از 50 هزار جلد کتاب در مخزن اصلی ما هست.

این 50 هزار جلد یعنی 39 هزار ‏عنوان. این تازه در این حالت هست که ما هنوز کتاب های خود پدر را وارد چرخة کاری نکردیم و کتاب های قیمتی از ‏لحاظ محتوایی، کتاب هایی است که ایشان گفتند در سال 99 اینها را اضافه می کنیم به کتابخانه، چندین هزار، ‏شاید بتوان گفت بالای ده هزار کتاب، کتاب هایی است که ایشان در تمام سفرهایی مختلفی که دور دنیا داشتند تهیه ‏کردند با پول شخصی، و حتی بعد از انقلاب هم هر وقت ایشان به مأموریت می رفتند چه لندن و چه کشورهای دیگر، آن ‏چیزی که برای ما سوغات می آوردند سی چهل کارتن کتاب های جدیدی بود که می گفتند شاید تا ده ها سال بعد ‏اصلا در ایران کسی متوجه نشود که اینها چی هست که بخواهند تهیه کنند.‏

همین کار را در مصر هم که رفته بودند انجام دادند و آرشیوی را در اختیار من قرار دادند که استفاده شود. تاکید درستی ‏حاج آقای مهدوی راد داشتند، ایشان در مصر بالای 50 کتاب برای تبلیغ شیعه چاپ کردند، ولی حرفشان این بود که ‏لازم نیست اسم ما باشد و اسم جمهوری اسلامی باشد، ما باید غیرمستقیم کمک کنیم و غیرمستقیم عقاید صحیح را ‏بگوییم. بعضی از دوستان اصرار دارند که جزو آمار کاریشان اینها را مطرح کنند، اما خوب تمام کتاب ها را هم ‏نمونه‌هایش را داریم، و با چه سختی‌ای چاپ می‌شده و با چه سختی‌ای به ناشرین می رسیده که این کار را انجام دهند. ‏کتابخانه را وقف کردند برای طلبه ها، برای دانشجوها، حول و حوش گنجایش کتابخانه از لحاظ مخزن اصلی صدهزار ‏کتاب هست در مرحله اول. اکثر همین کتاب ها را هم که اینجا داشتیم توسط خودشان از شخصیت های محترم ‏جمع‌آوری شده و بعد بازبینی کردند، شاید بتوان گفت که اگر این 39 هزار عنوان و 50 هزار جلد، دو سوم آن را ‏خودشان تا تایید نمی کردند ما اجازه فهرست نویسی نداشتیم، همه را با دقت زیر نظر داشتند و خیلی کتاب های ‏دیگری هم مانده که ما باید انجام بدهیم. ‏

این قضیه هم عرض کنم در مورد آثار ایشان، دست خط ها که حاج آقای مهدوی راد فرمودند، اینقدر مطلب زیاد ‏است، اینقدر کتاب چاپ نشده ایشان دارند و اینقدر پوشه های مربوط به کارهایشان در لندن، در روم، در مصر و جاهای ‏دیگر، و چیزهایی است که من بعد از فوتشان دارم به طور اتفاقی می بینم، جاهایی که احتمال نمی دادیم هم فعالیت ‏داشتند، اینقدر زیاد است. اول جمع آوری اینها و دسته بندی اینها و بعد فهم اینها که باید از اساتید محترم استفاده شود ‏چون این اصلا در توان من نیست، هر کدام در یک فضای خاصی، یک عالم خاصی دارد. انشاءالله آنها را به تدریج و نه ‏در زمان طولانی آماده می کنیم و از محضر اساتید باید استفاده کنیم و مزاحمشان بشویم، ‏آقای دکتر جعفری که ارادت خاصی من خدمتشان دارم چون همیشه ذکر خیرشان بود با ابوی، و آقای دکتر مهدوی ‏راد، آقای مختاری، آقای نقدی که خیلی با ابوی محشور بودند و اساتید دیگر؛ یک دسته بندی می کنیم کارها را ‏انشاءلله و بعد مزاحم حضرات خواهیم بود و خانم دکتر پارسا هم که حتما لطف می کنند و همکاری می کنند.

‏می توانم بگویم بالای 50 جلد کتاب که حداقل 30 تای آن را خودشان آماده کرده بودند و ما جزو برنامه هایمان ‏سرعت برای این کار بود. 50 جلد اقلاً مانده است، بدون کتاب‌سازی، بدون اینکه از این طرف و آن طرف بخواهیم ‏چیزی را جمع کنیم که این همه یک کتاب است، نه؛ مطالبی است که چاپ نشده خیلی هایش اصلا تا حالا یا متفرق ‏اگر در نشریات خارجی بوده، آنها هم برنامه هست انشاءلله انجام بدهیم. کتابخانه را هم طبق وصیت ایشان تا آنجایی ‏که می شود باید گسترش بدهیم، به روز بشود، دیجیتالی هم باشد، و همه آن چیزهایی که در شأن ایشان بوده و ‏خواسته ایشان بوده. انشاءلله اگر بتوانیم. ‏چیز دیگری نمی توان گفت. سخت است، اصلا هم نمی توانم حتی ذره ای این را بپذیرم که ایشان نیستند، در واقع ‏هستند و یک ذره هم نمی توانم در آن راهی که ایشان تلاش کردند بتوانم انجام وظیفه کنم، فکر می کنم اصلا دیگر ‏نشدنی است. فقط سعی می کنم از بین نرود و آن تاریخ مستند که هم برای جهان اسلام است، هم برای شخصیت ‏های داخلی است و هم روشنفکرها را ایشان پوشش دادند. ‏

نکته آخر در رابطه با ایشان که شاید در جلسه گفته نشده یا من نشنیده ام، علاقه و ارادت و دفاع ایشان از آیت ‏الله کاشانی بوده که هر جایی توانستند دفاع کردند و هر جایی هم نقد داشتند به دکتر مصدق آن را هم ‏بدون تعارفات بیان کردند. اما در عین حال ایشان بعضی از کارها و کتاب هایشان را با آقایان به قول معروف مصدقی ها انجام می ‏دادند، یعنی وقتی قرار بوده از دانش افراد استفاده کنند اصلا به مواضع سیاسی کار نداشتند. حداقل دو نفر از همکاران ‏ایشان که کمک می کردند و بهتر بگوییم از شاگردان ایشان که کمک می کردند، مصدق دوست ‏به تمام معنا بودند؛ ولی با هم همکاری صمیمانه داشتند، هیچگونه محدودیتی نداشتند که الان افکار با من جور نیست، در ‏همه زمینه ها از کسی که می شود استفاده کرد باید استفاده کرد. این حالت حذفی و این حالت تکفیری و از این حالتی ‏که در جامعه می بینیم، خیلی ناراحت بودند همیشه و می گفتند ما همه با هم آمدیم و کارها را انجام دادیم ولی الان دسته بندی شدیم و ‏گروه گروه شدیم، هیچ وقت وارد این حرف ها هم نشدند، هیچ وقت وارد بازی های سیاسی نشدند، دوری ‏کردند و می خواستند کار علمی انجام بدهند.

• < قبلی
• بعدی >