گزارشی از برگزاری نشست تخصصی گونه شناسی مطالعات قرآنی در جهان معاصر (گونه شناسی در ایران و جهان عرب)

به همت پژوهشكده مطالعات قرآني و با همكاري انجمن ايراني مطالعات قرآني و فرهنگ اسلامي نشست تخصصي گونه‌شناسي مطالعات قرآني در جهان معاصر با محور مطالعات قرآني در ايران و جهان عرب و با سخنراني دكتر محمدجواد صادقي مجد و دكتر فروغ پارسا در تاريخ10 بهمن‌ماه 1394 از ساعت 14 الي 17 در پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي،سالن حکمت برگزار گرديد.

در ابتداي نشست خانم دکتر پارسا در مقدمه اي کوتاه عنوان کردند که امروزه با وجود گذشت حدود 15 سده  از نزول قرآن ، مطالعه و پژوهش در زمينه هاي ادبي ، اعتقادي ، تاريخي و فرهنگي قرآن کريم رو به افزايش است و در دوران معاصر گسترش قابل ملاحظه اي پيدا کرده است. علاوه بر جهان اسلام و دانشمندان مسلمان ، بسياري از غير مسلمانان نيز با انگيزه‌هاي مختلف به بحث و تحقيق درباره قرآن کريم علاقمند شده اند و آثار و تأليفات بسياري در اين رابطه نگاشته شده است. نشست تخصصي گونه شناسي مطالعات قرآني در جهان معاصر تلاش مي کند با طبقه بندي اين مطالعات در حوزه هاي جغرافيايي مختلف (ايران ، جهان عرب ، آلمان ، فرانسه ، شرق آسيا و..) به معرفي انگيزه ها ، رويکردها و روش شناسي آنها بپردازد .در نخستين نشست از اين سلسله نشست ها، مطالعات قرآني در جهان عرب و ايران مورد بررسي قرار خواهد گرفت.
در ادامه دکتر صادقي مجد استاديار دانشگاه امام صادق(ع) سخنان خود را در زمينه مطالعات قرآني در جهان عرب   آغاز نمودند و گفتند امروزه و در جهان معاصر مرزها از ميان رفته اند و براي موفقيت در هر دانشي مي بايست ايجاد ارتباط و اطلاع از ساير فعاليتها  به طور ويژه مورد توجه قرار گيرد. مطالعات قرآني در کشورهاي عرب در  سبکهاي متفاوتي انجام مي گردد که امروزه با توجه گسترش ارتباطات الکترونيک مي توان به وسيله شبکه هاي مجازي  اطلاعاتي در زمينه آنها کسب نمود.يکي از بهترين گزينه ها براي اطلاع از همايش ها و فعاليت هاي قرآني در جهان عرب، سايت " شبکه الضيا للموتمرات " مي باشد.اين شبکه متعلق به کشور الجزاير مي باشد و در صورت ثبت نام ، سمينارها،مقالات ،گفت وگو ها و همايش هاي قرآني به صورت ايميل براي شما اطلاع رساني مي گردد.
مرکز ديگري که در زمينه مطالعات قرآني فعاليت مي کند " جامعه النجاح الوطنيه " مي باشد.اين مرکز در شهر غزه و در زمينه تحصيلات تکميلي فعاليت دارد و از طريق آن مي توان به چکيده و يا متن کامل پايان نامه هاي قرآني موجود در اين سايت دست يافت.
کشور عراق  نيز در زمينه مطالعات قرآني فعاليت دارد و از جمله مراکز فعال در اين زمينه "جامعه بابل" است. اين دانشگاه در سال 2002 تاسيس گرديده و دانشکده علوم اسلامي آن در سال 2008 افتتاح شده است.با وجود سابقه کم، اين دانشگاه در زمينه مطالعات قرآني فعاليت هاي زيادي دارد.تعاملاتي همانند برگزاري دوره هاي کوتاه مدت جهت اساتيد، بين اين دانشگاه و دانشگاه فردوسي مشهد انجام گرفته و اميد است در زمينه مطالعات قرآني نيز اين تعاملات انجام پذيرد.
دانشگاه کربلا دانشگاه ديگري است که در رشته علوم قرآني به تربيت دانشجو مي پردازد. با نگاهي بر سرفصلهاي اين رشته در دوره کارشناسي به دروسي برمي خوريم که در سرفصلهاي دانشگاه هاي ايران وجود ندارند و قابل تامل مي باشد.از جمله اين دروس مناهج محدثين ، حديث خواني ، آزادي و دمکراسي ، تحليل متن قرآن و ...مي‌باشد."جامعه اهل بيت" دانشگاه ديگري است که در شهر کربلا قرار دارد و در زمينه مطالعات قرآني  فعاليت دارد.همچنين دانشگاه هاي امارات،قطر و کويت نيز در زمينه مطالعات قرآني فعاليت هاي وسيعي انجام داده اند.
در ادامه خانم دکتر پارسا صحبت پيرامون گونه شناسي مطالعات قرآني را آغاز کردند و با اشاره به معناي دوران معاصر گفتند که اين واژه معاني گوناگوني دارد و شامل مواردي چون آغاز قرن بيستم به اين سو ، نيم قرن اخير (از 1950 به اين سو)  و  دوران پس از ظهور پسامدرن (حدود 1970 به بعد) مي باشد.همچنين دوران معاصر در ايران  با به قدرت رسيدن سلسله قاجار توسط آغا محمد خان قاجار شروع مي‌شود و تا سرنگوني سلسله پهلوي و پيروزي انقلاب ايران ادامه مي‌يابد و مي توان دوران معاصر مطالعات قرآني را عصر پسا تحول  ناميد.
  تحول در  مطالعات قرآني  از اواخر سده 13 قمري (19 ميلادي) توسط سيد جمال الدين اسدآبادي آغاز شد.وي را پايه گذار تحول و حرکت احياي ديني دانسته اند.سيد جمال طرح گفتمان عصري سازي  فهم و تفسير قرآن و تلاش براي حل مسايل جهان اسلام بر اساس قرآن را از اهم برنامه هاي خويش مي دانست. تأثير حرکت سيد جمال در پژوهش هاي قرآني بسيار موثر و قابل توجه است. پيدايي رويکرد هاي عصري – اجتماعي ،علم گرايانه ،عقل گرايانه ،قرآن بسندگي،تاريخي نگر و همچنين رويکردهاي ادبي و زباني و انسان شناسانه در مطالعات قرآني محصول تلاشهاي اوست.
از جمله آثاري که در دوره پسا مدرن با رويکرد عصري – اجتماعي نگاشته شد ،آثار و مقالات سيد در مجله عروه الوثقي  بود که نمايانگر تأکيد و تشويق ايشان بر استفاده از قرآن براي حل مسائل اجتماعي و مبارزه با استعمار و استبداد بود.تنبيه الامه و تنزيه المله اثر ميرزا محمد حسين نائيني و نيز طبايع الاستبداد و مصارع الاستعباد اثر عبدالرحمن کواکبي نيز با اين رويکرد به رشته تحرير درآمدند.در ادامه افراد ديگري نيز با رويکرد عصري – اجتماعي به قرآن پرداختند که مي توان به شيخ هادي نجم‌آبادي ،شريعت سنگلجي و سيد محمود طالقاني اشاره نمود.
 در رويکرد عقل گرايانه و اجتهادي مي توان به تفسير المنار از شيخ محمد عبده ¬، تفسير في ظلال القرآن از سيد قطب ،تفسير نوين از محمد تقي شريعتي و تفسير الميزان اثرسيد محمد حسين طباطبايي اشاره نمود.
در دوره پسا مدرن رويکرد علمي گرايانه نيز بسيار مورد توجه مفسران و محققان علوم قرآني قرار گرفت.به عنوان مثال الجواهر في تفسير القرآن الكريم  اثر طنطاوي جوهري از دانشمندان مصري است که در آن مفسر تلاش کرده رابطه وثيق بين آموزه هاي قرآن ونظريات علمي را نشان دهد. الاعجاز العددي للقرآن الکريم؛  الاسلام والعلم الحديث از عبدالرزاق نوفل  و باد و باران در قرآن ، توحيد طبيعت تکامل در قرآن و راه طي شده از  مهدي بازرگان هم نمونه هايي ديگر از اين گونه آثار هستند.
رويکرد ادبي و زباني نگرش ديگري بود که در دوران معاصر به آن توجه ويژه اي شد و محققاني چون امين خولي ، عايشه بنت الرحمن و محمد احمد خلف الله با اين رويکرد آثار قرآني خود را نگاشته اند.
در رويکرد انسان شناسانه – تاريخي ، تفسير الحديث از محمد عزه دروزه فلسطيني ، چگونه قرآن بخوانيم، و اسلام: ديروز و امروز (نگرشي نو به قرآن ) از محمد ارکون و مفهوم النص از نصر حامد ابوزيد آثار شاخصي بودند که در اين زمينه تدوين و نگارش شده اند.
دکتر پارسا در ادامه سخنان خويش و در مورد گونه‌هاي مطالعات قرآني در ايران معاصر توضيحاتي ارائه دادند و گفتند که اين مطالعات در ايران معاصر با رويکردهاي متفاوتي انجام شده و مي توان به برخي از آنها اشاره کرد: مطالعات قرآني  در حوزه تفسير با گرايش ها و رويکردهاي مختلف، مطالعات قرآني در حوزه علوم قرآني شامل انواع علوم قرآن مثل تاريخ قرآن، محکم و متشابه،....، مطالعات قرآني در در حوزه ترجمه شامل ترجمه به زبانهاي ديگر،مباحث نظري ترجمه قرآن ، مطالعات قرآني در حوزه معارف قرآن کريم ، مطالعات قرآني با رويکرد تاريخي – انسانشناسي، مطالعات قرآني با رويکرد ادبي – زيباي شناسي، مطالعات قرآني با رويکرد زبانشناسي و مطالعات قرآني با رويکرد فلسفي  - هرمنوتيک .
جلسه با طرح سوالاتي از سوي حضار ادامه يافت و خانم دکتر پارسا به سوالات مطرح شده پاسخ دادند.